Verslag Boscafe Heidepark-Vredelust

Gepubliceerd op 12-12-2025 door Kees Mudde in Vredelust-Heidepark

Woensdag 10 december is er opnieuw een boscafé georganiseerd in het bosgebied Heidepark-Vredelust. De werkzaamheden zijn in volle gang dus een mooi moment om de voortgang te bekijken.

Er worden flinke vorderingen gemaakt met de ingrijpende werkzaamheden die midden November zijn gestart. Het gebied bezoeken tijdens het werk geeft de bezoekers een goed beeld van de aanpak en veranderingen die nu gerealiseerd worden. Het drukbezochte boscafé leverde de nodige vragen op die door Maurice Koot (Boomrooierij Weijtmans) en Jos Kerssemakers (Bosgroep Zuid Nederland) vakkundig zijn beantwoord.

Vraag & Antwoord over de boswerkzaamheden in Heidepark–Vredepark

Waarom wordt er nu ingegrepen in het bosgebied?

Het bos staat onder druk door klimaatverandering, bodemverzuring en de aanwezigheid van soorten die het moeilijk hebben in een sterk wisselend klimaat. Soorten zoals beuk en fijnspar zijn bijzonder gevoelig: de beuk verdwijnt op termijn vrijwel volledig uit het Nederlandse landschap en de fijnspar wordt al jaren zwaar aangetast door de letterzetter en is al bijna uit de bossen verdwenen.

Daarnaast is door decennialange stikstof- en zwaveldepositie, versterkt door het strooisel van zure boomsoorten, de bodem sterk verarmd. De bovenste 120–150 cm zijn zuur, waardoor voedingsstoffen moeilijk beschikbaar zijn. Ook het bodemleven is hier in zeer lage aantallen aanwezig. Onder die laag liggen kalkrijke klei- en leemlagen die cruciaal zijn voor gezonde groei, maar die pas benut worden door diepwortelende soorten.

Omdat het bos intensief gebruikt wordt door bewoners en bezoekers, heeft de gemeente Tilburg gekozen voor een actief revitalisatieproces. Doel is het bos toekomstbestendig te maken en het natuurlijke herstel te versnellen, in plaats van generaties te moeten wachten.

Welke bomen worden er aangeplant en waarom deze soorten?

Er worden ruim 7.000 nieuwe bomen en struiken geplant. De soorten zijn geselecteerd op klimaatbestendigheid, diep wortelende eigenschappen, en de bijdrage die zij leveren aan een gezonde, minder zure bodem.

Voorbeelden zijn linde, haagbeuk, zoete kers, hazelaar en ratelpopulier. Deze soorten produceren strooisel dat de bodemkwaliteit verbetert, hun wortelstelsel haalt voedingsstoffen van diepere lagen omhoog, behouden het bosklimaat en verbeteren de biodiversiteit. De volledige lijst:

Het plantformaat (125–150 cm) zorgt voor een goede balans tussen kosten en overlevingskans. Nieuwe aanplant wordt bovendien beschermd met palen en schermen tegen vraat door reeën.

Waarom worden de bomen in ‘eilandjes’ geplant?

Aanplant gebeurt bewust in kleine groepen, ofwel eilandjes. Daaruit kunnen soorten zich op natuurlijke wijze verder verspreiden. Deze methode blijkt effectief: gemiddeld 60–70% van de aanplant slaat aan na 5 jaar. Het sluit aan op natuurlijke bosontwikkeling, waarbij pioniersvegetatie zich in fasen uitbreidt.

Waarom komen er straks minder bomen per hectare te staan?

In de huidige situatie staan er veel bomen bij elkaar: gemiddeld 100–200 per hectare. Hierdoor concurreren ze sterk om licht, water en voedingsstoffen. In het toekomstbeeld wordt dit teruggebracht naar 40–100 bomen per hectare. Dit leidt tot:

• Meer oudere grote mooie bomen, de woudreuzen die we graag willen zien;
• meer ruimte voor wortelontwikkeling;
• vitalere, sterker groeiende bomen;
• een robuuster ecosysteem met meer variatie in soorten, leeftijden en structuren.

Ondanks minder bomen blijft de totale opname- en afgiftecapaciteit vergelijkbaar, omdat een vitaler bos uiteindelijk efficiënter functioneert.

Foto: Ruimte maken is de basis voor het gewenste toekomstbeeld met meer lichtval en een diverser bomenbestand.

Waarom blijven de stobben zitten en blijven takken en stamhout achter?

De boomwortels (stobben) blijven bewust in de bodem achter. Ze sterven geleidelijk af en dragen bij aan:

• Bodemontwikkeling door vertering van organisch materiaal;
• groeiplekken voor paddenstoelen;
• schuil- en leefruimte voor insecten en kleine dieren.

Ook tak- en stamhout dat op de bosbodem blijft liggen, speelt een belangrijke ecologische rol. In combinatie met meer licht op de bodem zorgt dit voor een rijke ondergroei en meer biodiversiteit.

Hoe wordt de bodemkwaliteit verbeterd?

De sterke verzuring is ontstaan door langdurige dominantie van zure strooiselsoorten zoals beuk, eik en den. Door over te schakelen op soorten die neutraal of licht basisch strooisel produceren, wordt de bodem langzaam opgebouwd. Verder trekken de nieuwe diepwortelende soorten voedingsstoffen uit de dieper gelegen kalk- en kleilagen omhoog, wat het herstel versnelt. Dood hout draagt bij aan een rijk bodemleven en een betere structuur.

Wat betekenen de verschillende markeringen op de bomen?

In het bos worden bomen gemarkeerd voor de werkzaamheden. De betekenis is als volgt:

• Blauwe stip: deze boom blijft staan.
• Oranje stip: de boom wordt verwijderd.
• Oranje L: de boom wordt omgeduwd, waarbij hij met wortel en al omgetrokken wordt om een natuurlijke schuilplek te creëren.
• Oranje R: de boom wordt geringd; door een snede in het levende hout sterft hij langzaam af, waardoor hij jarenlang waardevol dood hout vormt.
• Gele strepen/markeringen: deze geven de oogstroute aan voor de bosbouwmachines.
• Oranje cijfer: de boom wordt tot een bepaalde hoogte afgezaagd; de resterende stam blijft staan als habitat voor onder andere spechten en insecten.

Foto: Aanwijzingen middels kleuren en letters wijzen de bosaannemer de juiste weg.

Wat gebeurt er met de Amerikaanse eik?

De Amerikaanse eik wordt in bepaalde delen van het land gezien als een invasieve soort. In sommige gebieden wordt hij actief bestreden, maar in Heidepark–Vredepark wordt hij vooral sterk teruggedrongen en geïntegreerd in het bos.

De ondergroei van jonge Amerikaanse eik is al flink uitgedund, waardoor het herstel van inheemse soorten meer kans krijgt. Volwassen, grote exemplaren mogen wel blijven staan en krijgen meer ruimte om zich te ontwikkelen. Omdat de Amerikaanse eik slecht gedijt op open en lichtrijke plekken, helpt het creëren van open ruimten om zijn dominantie blijvend te doorbreken. Ook worden er boomsoorten aangeplant die de concurrentie met de Amerikaanse eik wel aankunnen zoals linde, esdoorn en haagbeuk

Foto: Bij dit perceel is de ondergroei van Amerikaanse eik intussen afgezet.

Veroorzaken de machines schade aan het bos?

Er zijn inderdaad rijsporen zichtbaar, maar deze zijn niet direct schadelijk zolang de aannemer de aangewezen paden volgt. Er wordt gewerkt met machines op brede banden of rupsen, die de druk op de bodem beperken en verdichting minimaliseren. Na het werk worden de wandelpaden weer netjes gemaakt.

Foto: De aannemer zet speciaal materieel in om bodemschade en verdichting te minimaliseren.

Waarom wordt dood hout niet opgeruimd?

Dood hout vervult een essentiële ecologische functie. Het levert voeding voor schimmels en insecten en schuilgelegenheid voor kleine zoogdieren, en draagt daarmee bij aan een gezonde voedselketen. Bovendien verbetert het de bodemstructuur en versnelt dood hout het herstel van de bosbodem.

Foto: Takken en stamhout achterlaten is een bewuste actie die veel doelen ondersteund.

Hoe staat het met de waterhuishouding in het gebied?

Het grondwater bevindt zich gemiddeld op een diepte van 200–250 cm. De extreem natte periode van 2023–2024 heeft op sommige plaatsen geleid tot bodemverstikking, waardoor wortels zijn afgestorven en bomen uiteindelijk kunnen omvallen of afsterven. De waterhuishouding zelf wordt niet door de bosbeheerder geregeld, maar door het Waterschap en de Gemeente die verantwoordelijk zijn voor de waterhuishouding in en rond Tilburg.

Wat zou er gebeuren als we helemaal niets doen?

Het bos zal zich op den duur wel herstellen, maar dat proces duurt heel lang. Eerst verdwijnen vooral de verzwakte soorten, waarna veel dood hout blijft staan. De ondergroei zal heel eenzijdig worden (veel hulst), wat de bodem nog verder doet verschralen. Pas generaties later kunnen nieuwe soorten opkomen.

Omdat het gebied intensief wordt gebruikt en de veiligheid en biodiversiteit op korte termijn belangrijk zijn, is gekozen voor gericht ingrijpen met een sneller resultaat. Met het maken van een betere uitgangspositie zal het bos snel weerbaarder, veerkrachtiger, ecologisch waardevoller en ook recreatief aantrekkelijker worden.

Hoe lang duurt dit project en wat gebeurt er daarna?

De huidige werkzaamheden lopen tot voorjaar 2026. Daarna blijven de Bosgroep Zuid Nederland en Boomrooierij Weijtmans samen met de gemeente Tilburg de komende jaren betrokken bij de ontwikkeling van het gebied.

Wat gebeurt er met de historische padenstructuur?

In het gebied ligt een historische padenstructuur in de vorm van 8-figuren. Deze zijn ooit aangelegd door de vroegere landheer, de contouren zijn op sommige plekken nog zichtbaar. Een landschapsarchitect werkt momenteel aan een ontwerp om delen van deze structuur te herstellen.

Lees ook het verslag van een eerdere bijeenkomst op 26 oktober..

Foto: Rijsporen en stapels stamhout: het bos ondergaat een metamorfose

Foto: Volop belangstelling en veel gerichte vragen bij het boscafe van 10 december j.l.

Foto: De houtopbrengst financiert een deel van de flinke investering.

Foto: Nog even napraten met de aannemenrs, vertegenwoordigers van Gemeente Tilburg en boscafe-bezoekers.

Foto: Veel waardering voor de uitleg van het team van Boomrooierij Weijtmans en Bosgroep Zuid Nederland; en in het bijzonder de geweldige "powerpoint"-presentatie van Jos.